کووید-۱۹ تهدید جدید فوق‌العاده‌ای را علیه زندگی در کشورهای جنگ‌زده آشکار میکند. حقوق بینالملل بشردوستانه، چارچوب حقوقیِ کلیدی است که تضمین‌هایی اساسی را برای افراد متأثر از مخاصمه‌های مسلحانه، مقرر میکند. این نوشته کوتاه، مهم‌ترین مقرره‌های حقوق بینالملل بشردوستانه را که ممکن است در طول دوره همه‌گیری جهانی کووید-۱۹، به طور ویژه، مناسبت داشته باشند، خلاصه بیان میکند.
همان‌طور که شیوع کووید-۱۹ و الزامات ناشی از آن نشان داد، برای ارائه‌ی مراقبت‌های بهداشتی-درمانی در مقیاس گسترده، در اختیار داشتن تجهیزات و امکانات پزشکیِ مجهز و کارکنان کافی، ضروری است. طبق حقوق بینالملل بشردوستانه، کارکنان، یگان‌ها و وسایل حملونقل پزشکی که فقط به اهداف پزشکی اختصاص داده شدهاند، در تمامی شرایط، بایستی مورد احترام و حمایت باشند. در سرزمین‌های اشغالی، قدرت اشغالگر بایستی تأسیسات و خدمات پزشکی و بیمارستانی، سلامت و بهداشت عمومی را نیز تضمین و نگه‌داری کند. افزون‌براین، حقوق بینالملل بشردوستانه امکان برپایی و راه‌اندازی مناطق بیمارستانی را که می‌تواند برای پرداختن به بحران جاری اختصاص داده شود، پیش‌بینی میکند.
ماده ۲ مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو؛ مواد ۱۹، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۶ و ۳۵ کنوانسیون نخست؛ ماده ۳۶ کنوانسیون دوم؛ مواد ۱۴ (۱)، ۱۵، ۱۸، ۲۰-۲۱ و ۵۶ کنوانسیون چهارم؛ مواد ۱۲، ۱۶-۱۵ و ۲۱ پروتکل الحاقی نخست؛ مواد ۱۰ و ۱۱ پروتکل دوم؛ قواعد ۲۵، ۲۶، ۲۸، ۲۹ و ۳۵ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
تجهیزات تأمین آب در طول دوره بحران جاری اهمیت بالایی دارند. در وضعیت‌های مخاصمه مسلحانه، بسیاری از این تأسیسات، در نتیجه نبردهای چندساله، تخریب شدهاند. هرگونه اختلال در کارکردشان به این معنی است که هزاران نفر از غیرنظامیان دیگر نمی‌توانند تدابیر پیشگیرانه اولیه، مانند شستن مداوم دست‌ها، را انجام دهند که این می‌تواند به شیوع بیشتر ویروس [کرونا] بیانجامد. حقوق بینالملل بشردوستانه، حمله، تخریب، نابودسازی، یا از کارانداختن وسایل اساسی برای زنده‌ماندن جمعیت غیرنظامی، مانند تأسیسات آب آشامیدنی را به صراحت، ممنوع میکند. افزون‌براین، در زمان هدایت عملیات نظامی، بایستی به طور دائم مراقبت شود تا به اشیاء و وسایل غیرنظامی، از جمله شبکه و تأسیسات تأمین آب، آسیب وارد نشود.
مواد ۵۴ (۲) و ۵۷ (۱) پروتکل الحاقی نخست؛ مواد ۱۳ (۱) و ۱۴ پروتکل دوم؛ قواعد ۱۵ و ۵۴ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
در کشورهای متأثر از مخاصمه‌های مسلحانه، کنش بشردوستانه برای نجات زندگی [انسان‌ها] در طول دوران بحران کنونی، بسیار حیاتی است. طبق حقوق بینالملل بشردوستانه، هر یک از طرف‌های مخاصمه مسلحانه، مسؤولیت اولیه‌ی برآورده ساختن نیازهای اساسی جمعیتِ تحت کنترل خود را برعهده دارد. سازمان‌های بشردوستانه بیغرض، همچون کمیته بینالمللی صلیب سرخ، حق دارند که خدمات [بشردوستانه] خودشان را ارائه کنند. زمانی که ترتیبات و شیوه ارائه امداد مورد توافق طرف‌های درگیر قرار گرفت، طرف‌های مخاصمه مسلحانه و دولت‌های ثالث، اجازه عبور سریع و بی‌درنگِ امداد بشردوستانه را مشروط به حق آنان بر کنترل (مانند تنظیم هرگونه محدودیت‌های رفت و آمدِ مرتبط با همه‌گیری جهانی به منظور اجازه دسترسی قربانیان به کالاها و خدمات بشردوستانه) می‌دهند.
ماده ۳ مشترک و مواد ۹/ ۹/ ۹/ ۱۰ کنوانسیون‌های اول تا چهارم؛ مواد ۷۰ و ۷۱ پروتکل الحاقی نخست؛ ماده ۱۸ (۲) پروتکل الحاقی دوم؛ قواعد ۵۶-۵۵ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
گروه‌هایی از افراد، از جمله سالخوردگان، کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، یا کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند، در صورتی که به کووید-۱۹ مبتلا شوند، در معرض خطری ویژه برای دچار شدن به بیماری شدید قرار دارند. دیگران، از جمله افراد توان‌خواه، ممکن است با موانع گوناگون (مانند [موانع] ارتباطی، جسمی) در دسترسی به خدمات مراقبت بهداشتی-درمانی یا مشکلات خاص در تدابیر بهداشتیِ موردنیاز برای پیشگیری از ابتلاء (مانند این که رعایت فاصله اجتماعی ممکن است برای آنها که بر کمک دیگران برای انجام وظایف روزمره تکیه می‌کنند، امکان‌پذیر نباشد)، روبرو شوند. حقوق بینالملل بشردوستانه طرف‌های مخاصمه را، هرگاه شرایط اجازه دهد و بدون‌درنگ، ملزم به احترام و حمایت از زخمیان و بیماران و نیز در پیش گرفتن تمامی تدابیر ممکن برای جستجو، جمع‌آوری و بیرون کشیدن آنها [از محل درگیری]، بدون هرگونه تبعیض ناروا، میکند. اینان باید به بیشترین میزان ممکن و با کمترین درنگ، توجه و مراقبت پزشکی لازم را با توجه به شرایطی که دارند، بدون هیچگونه تفاوت و تمایزی غیر از اهداف پزشکی، دریافت کنند. افزون‌براین، مقرره‌های حقوق بینالملل بشردوستانه، احترام و حمایت ویژه‌ای را به سالخوردگان و افراد توان‌خواهِ متأثر از مخاصمه مسلحانه، اعطاء میکند.
ماده ۳ مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو؛ ماده ۱۲ و ۱۵ کنوانسیون نخست؛ ماده ۱۶ کنوانسیون چهارم؛ ماده ۱۰ پروتکل الحاقی نخست؛ ماده ۷ پروتکل دوم؛ قواعد ۱۱۰، ۱۰۹ و ۱۳۸ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
هنگام صحبت از پیشگیری و ابتلاء به بیماری‌های واگیر و مسری همچون کووید-۱۹، اماکن بازداشت -که اغلب شلوغ و پرازدحام‌اند، سطح بهداشتی پایینی دارند یا با نبود سیستم تهویه مواجه‌اند– چالش سختی را مطرح می‌سازند. طبق حقوق بینالملل بشردوستانه، سلامت و بهداشت بازداشتشدگان بایستی تأمین شود، و بازداشتی‌های بیمار با توجه به شرایطی که دارند، بایستی توجه و مراقبت درمانی و پزشکی موردنیازشان را دریافت کنند. در وضعیت جاری، از مراجعه‌کنندگان جدید باید آزمایش [کرونا] گرفته شود و به منظور پیشگیری از انتشار بیماری، بایستی تدابیر بهداشتی افزایش یابد (مانند تعیین جاهایی برای شستشوی دست، فراهم کردن صابون و سایر مواد شوینده و نیز ایجاد بخش‌های قرنطینه و ایزوله).
مواد ۲۲ (۱)، ۲۳ (۱)، ۲۹، ۳۰ و ۳۱ کنواسیون سوم ژنو؛ مواد ۸۳ (۱)، ۸۵ (۱)، مواد ۹۲-۹۱ کنواسیون چهارم ژنو؛ مواد ۵ (۱) (ب) و ۵ (۲) (پ) پروتکل الحاقی دوم؛ مواد ۱۱۸ و ۱۲۱ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
آوارگان داخلی، مهاجران، پناه‌جویان و پناهندگان با توجه به شرایط زندگی اغلب سخت و ناگواری که دارند و همچنین دسترسی محدود آنها به خدمات اولیه و اساسی مانند مراقبت‌های درمانی، به طور خاص، در معرض ابتلاء به ویروس کووید-۱۹ قرار دارند. غیرنظامیان آواره‌شده، مستحق بهره‌مندی از سرپناه، بهداشت، سلامت، ایمنی و تغذیه سالم هستند. افراد مواجه با سرایت و شیوع کووید-۱۹ در اردوگاه‌ها که ممکن است بخواهند به جای ایمن منتقل شوند، باعث واکنش جمعیت و یا مقام‌های محلی برای جلوگیری و کنترل آنها به زور و اجبار، از جمله تبدیل اردوگاه به مراکز بازداشت ایزوله‌شده، میشوند. حقوق بینالملل بشردوستانه، همه غیرنظامیان را در برابر آثار مخاصمه‌های مسلحانه و محرومیت خودسرانه از آزادی موردحمایت قرار میدهد و دسترسی بدون تبعیض آنان را به مراقبت‌های درمانی مقرر میکند.
همه قواعد کلی که جمعیت غیرنظامی را پوشش میدهد؛ قواعد خاص حمایتی در این باره شامل مواد ۳۵، ۴۴، ۴۵ (۴)، ۴۹، ۷۰ (۲)، ۱۴۷ کنوانسیون چهارم ژنو، ماده ۷۳ پروتکل الحاقی نخست؛ ماده ۱۷ پروتکل الحاقی دوم؛ مواد ۱۰۵، ۱۲۹ و ۱۳۱ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
بسیاری از مدرسهها به منظور پیشگیری از شیوع و انتشار بیشتر کووید-۱۹، به صورت موقت، بسته شدهاند. بستن مدارس، تدبیر پیشگیرانه مهمی تلقی میشود، ولی در عین حال، استمرار آموزش را در جاهایی که پیش از این به خاطر مخاصمه مسلحانه مختل شده بود، دچار آسیب مضاعف میکند. مختل شدن آموزش، آثار بلند مدتی بر جای می‌گذارد، و این نکته حائز اهمیت است که تلاش برای تضمین استمرار آن در زمان بحران امری نیست که موکول به فکر و تصمیم بعدی شود. حقوق بینالملل بشردوستانه دربردارنده‌ی قواعدی است که طرف‌های مخاصمه را ملزم به تسهیل دسترسی به آموزش میکند، و رویه دولت‌ها حاکی از آن است که دسترسی به آموزش در حیطهی احترام و حمایت ویژه قرار می‌گیرد؛ بر این اساس، طبق حقوق عرفی، کودکان از احترام و حمایت ویژه بهره‌مندند. بنابراین، در پیش گرفتن تدابیری برای تضمین این که آموزش مختل نمی‌شود و کودکان می‌توانند در خانه یادبگیرند، موردنیاز فوری است.
مواد ۱۰۸، ۹۴، (۱) ۵۰، ۲۴، ۱۳ و ۱۴۲ کنوانسیون چهارم؛ ماده ۴ (۳) (الف) پروتکل الحاقی دوم؛ قاعده ۱۳۵ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
بحران اخیر کووید-۱۹ نیازمند بسیج منابع بشردوستانه چشمگیر است که در کشورهای متأثر از مخاصمه مسلحانه، اغلب دچار کاستی است. تحریمها و سایر تدابیر محدودکننده‌ی کنونی در جای خود، می‌توانند کنش بشردوستانه بی‌غرضانه در این مناطق را به زیان افراد آسیب‌پذیرتر، با مشکل روبرو کنند. رژیم‌های تحریمها و سایر تدابیر محدودکننده که سازمان‌های بشردوستانه‌ی بیغرض، همچون کمیته بینالمللی صلیب سرخ، را از انجام فعالیت‌های بشردوستانه انحصاریشان به شیوه اصولی بازمی‌دارند، با مفاد و روح حقوق بین الملل بشردوستانه، ناسازگارند. دولت‌ها و سازمان‌های بینالمللی که چنین تدابیری را به اجرا میگذارند، باید مطمئن شوند که این تدابیر با حقوق بینالملل بشردوستانه سازگارند و اثر ناروا و بدی بر پاسخ‌های بشردوستانه اصولی به کووید-۱۹، ندارند. آنها باید تدابیر تخفیف‌دهنده‌ی مؤثری را مانند بخشودگی بشردوستانه به نفع سازمان‌های بشردوستانه‌ی بیغرض، بیاندیشند.
ماده ۳ مشترک و [به ترتیب] مواد ۱۰/۹/۹/۹ کنوانسیون‌های نخست تا چهارم ژنو؛ مواد ۷۰ و ۷۱ پروتکل الحاقی نخست؛ ماده ۱۸ (۲) پروتکل الحاقی دوم؛ مواد ۵۶-۵۵، ۳۲، ۳۱ و ۱۱۰-۱۰۹ مطالعه کمیته بینالمللی صلیب سرخ درباره حقوق بشردوستانه عرفی.
خیلی مفید